بلاد العرب (کتاب)«بلاد العرب»، تالیف حسن بن عبدالله اصفهانی ( قرن سوم قمری)، به زبان عربی و موضوع آن، بیان اسامی بلاد و مواضع مختلف جزیرة العرب می‌باشد. کتاب، در اواخر قرن سوم تالیف شده است. ۱ - گزارش محتواکتاب، به طور کلی مشتمل است بر یک مقدمه مفصل به قلم جناب حمد الجاسر و متن کتاب. مقدمه کتاب، مشتمل است بر ذکر ویژگی‌های کتاب و تعیین مؤلف آن؛ متن سخن رانی مفصل دکتر صالح العلی، در مجمع اللغة العربیة، در قاهره ، پیرامون معرفی کتاب «جزیرة العرب» که به قول سخن ران، نوشته اصمعی است؛ روش کتاب؛ وصف نسخه خطی ؛ توضیحاتی پیرامون نشر و... [۱]
بلاد العرب، المقدمة، حسن بن عبدالله اصفهانی، ص۵.
متن کتاب، فاقد فصل بندی و باب بندی است. کتاب، به بیان اسامی منازل قبایل عرب، کوه‌ها، آبشخورها، اماکن، طوایف اعراب، شعراء، مواضع و معادن موجود در جزیرة العرب پرداخته است. درون مایه کتاب، گر چه به تبع عشایر و شاخه‌های متعدد آنها تنظیم شده است، ولی مؤلف، روش روشنی را در پیش نگرفته است؛ نه از جهت مجاورت قبایل با یک دیگر (بدین صورت که منازل قبیله‌ای را ذکر کند و سپس به معرفی منازل قبیله هم جوار آن بپردازد) و نه از جهت نزدیکی مواضع مورد بحث به یک دیگر؛ به استثنای مطالبی که به قبایل ساکن در وسط جزیرة العرب مربوط می‌شود. کتاب، در عین اینکه در قسمت اعظمی از مباحثش، به معرفی مکان‌ها بر اساس ذکر منازل هر قبیله و سپس انتقال به قبیله دیگر می‌پردازد، در بسیاری از مواضع، ناگهان به معرفی مواضعی دور از موضع مورد بحث همت می‌گمارد. در آخر کتاب، اطلاعات پراکنده‌ای در معرفی مواضعی که هیچ ارتباطی با یک دیگر ندارند، جز اینکه در شعر «کثیر عزة» وارد شده‌اند، وجود دارد. ۲ - ویژگی‌های کتاب۱. معرفی دقیق قسمت‌های فراوانی از منازل قبیله‌هایی از عرب که نزدیک یک دیگر زندگی می‌کردند همراه با شناساندن آبشخورها، کوه‌ها و جایگاه‌ها؛ ۲. در بر داشتن اسامی فراوانی که در مصادر موجود یافت نمی‌شوند؛ ۳. اشتمال بر اطلاعاتی مربوط به قبایل، از قبیل انساب و اسماء شعرا و کلمات لغوی و اسماء جای‌ها؛ به گونه‌ای که با نبودن این اطلاعات، قسمتی از فرهنگ عربی معدوم خواهد بود؛ ۴. معرفی جایگاه‌ها بر اساس مشاهده و آگاهی کامل؛ ۵. بحث‌های گسترده در مورد معادنی که در قلب جزیرة العرب وجود دارد؛ ۶. ذکر مواضعی که در اسم متفقند، ولی با توجه به اختلاف قبایلی که در آنها ساکنند، مختلف می‌باشند. ۳ - وضعیت کتابفهرست موضوعات و مطالب، فهرست اسماء مواضع، فهرست معادن ، فهرست اسماء جماعات، فهرست اسماء اعلام به جز شعراء، فهرست اسماء شعراء، فهرست ابیات شعری، فهرست نبات، فهرست ایام ذکر شده در کتاب، فهرست اسامی کتاب‌های وارد شده در حاشیه و استدراکات و تصحیحات در آخر کتاب بیان شده است. اختلاف نسخ و توضیح واژه‌های غریب و دشوار در پاورقی ذکر شده است. تحقیق کتاب را آقایان حمد الجاسر و دکتر صالح العلی انجام داده‌اند. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). رده‌های این صفحه : جغرافیای اسلامی | کتاب شناسی
|